ΕΜΠ και παραδοσιακός ΧΑΡΑΚΑΣ

 

Από τους σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ ολοκληρώθηκε 

η εργασία Αρχιτεκτονικής Ανάλυσης Παραδοσιακών Οικισμών κτιρίων και

 συνόλων – για το χωριό μας τον ΧΑΡΑΚΑ.Παραθέτουμε στην συνέχεια 

αποσπάσματα από αυτήν εργασία, που δικαιώνει το αναπτυξιακό μοντέλο που

 οραματιζόμαστε για το χωριό μας. Ένα ακόμη υλικό στην κιβωτό του Χάρακα

 αναφορικά με το σπουδαίο ανθρωπογενές περιβάλλον ,που πρέπει να διατηρήσουμε.

 Το ξαναλέω αν και έχω γίνει βαρετός αν όχι γραφικός, πρέπει πάση θυσία να 

διατηρηθεί ο λαϊκός παραδοσιακός πλούτος του Ζάρακα.Στό τοπίο του υπάρχει

 μια ιδανική ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό και στο δομημένο περιβάλλον.

 Η ισορροπία αυτή που διατηρήθηκε δύο τουλάχιστον αιώνες κινδυνεύει 

ανεπίστρεπτα να αλλοιωθεί.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στην επί τόπου μελέτη προέκυψε πληθώρα παρατηρήσεων, ερωτημάτων αλλά και αρχικών σκέψεων-συμπερασμάτων για τον οικισμό του Χάρακα. Αρχικά, οι παρατηρήσεις επικεντρώθηκαν στην σχέση του οικισμού με το φυσικό τοπίο, καθώς αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την διαμόρφωσή του, η οποία είναι αμφιθεατρική και γραμμική ταυτόχρονα. Πιο συγκεκριμένα, η έντονη κλίση και η τοποθέτηση του Χάρακα μεταξύ δύο βουνών καθιστούν την πρόσβαση σε αυτόν δύσκολη, αφού παραμένει κρυμμένος στο τοπίο κατά την προσέγγιση του από τον επισκέπτη. Επίσης, κυριαρχούν τα στενομέτωπα κτήρια, τα οποία ακολουθούν την κλίση, έχουν πλάτη το Βορρά και το βουνό και κοιτούν προς τον Νότο, τον κάμπο και τις καλλιέργειες, οι περισσότερες από τις οποίες, βέβαια, δεν αξιοποιούνται πια. Με μια πιο προσεκτική μελέτη και αναλογιζόμενοι την ιστορία του οικισμού, επιβεβαιώνεται πως η θέση του ήταν μάλλον συνειδητή επιλογή και όχι τυχαία. Ειδικότερα, η δύσκολη πρόσβαση και η κρυμμένη του θέση αποτέλεσε κριτήριο επιλογής του Χάρακα από κάποιους εγκληματίες της Μάνης, οι οποίοι αναζητούσαν ένα μέρος για να κρυφτούν, προκειμένου να μην τους εντοπίσουν. Ένα άλλο στοιχείο που οδήγησε στην συγκεκριμένη τοποθέτηση ήταν μάλλον η ύπαρξη του παρατηρητηρίου της Παλαιοχώρας αλλά και του οικισμού των βοσκών (Άνω Χάρακας), οι οποίοι είχαν, επίσης, αυτό το χαρακτηριστικό της περίοπτης θέασης, γεγονός που διατηρήθηκε και κατά τη μεταφορά των κατοίκων και τη δημιουργία του σημερινού Χάρακα. Μια άλλη πρώτη παρατήρηση σχετίζεται με την χρήση υλικού (πέτρα για τους τοίχους, ξύλο για τις στέγες και τα εσωτερικά χωρίσματα), η οποία είναι κοινή σε όλα τα κτήρια, κυρίως τα παραδοσιακά, και έχει άμεση σχέση με τα διαθέσιμα, τοπικά υλικά, το κρύο κλίμα και το έντονο χιόνι, ακολουθώντας, ταυτόχρονα, το πρότυπο της Πελοποννήσου. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Χάρακα σχετίζεται με το γεγονός ότι εντοπίζεται ένας πυρήνας, ένα κέντρο στην περιοχή της πλατείας και τα κτήρια που το απαρτίζουν μοιάζουν μεταξύ τους, ενώ αυτά που βρίσκονται εκτός του στενού πυρήνα διαφέρουν σε ένα βαθμό, ίσως επειδή μερικά από αυτά είναι πιο σύγχρονα. Δεν διακρίνονται οικιστικές ενότητες, αλλά παρατηρείται το δίπολο μέρος-όλον, μονάδα-σύνολο, όπου σύνολο αποτελεί ολόκληρος ο οικισμός. Φαίνεται πως δεν διατηρείται το χαρακτηριστικό των στενομέτωπων κτισμάτων στα κτήρια εκτός του κέντρου. Ωστόσο, εξακολουθεί να εντοπίζεται ο τύπος κατά τον οποίο τα κτήρια λειτουργούν σαν μικρές μονάδες, δεν ακουμπούν το ένα στο άλλο, δεν κυριαρχούν, δηλαδή, οι μεσοτοιχίες. Μάλιστα, είναι τοποθετημένα έτσι ώστε να εκτονώνονται εξωτερικά σε αυλές, κοινόχρηστες ή μη, λιγότερο ή περισσότερο δημόσιες, χωρίς, όμως, να παύουν να λειτουργούν ως ένα ενιαίο σύνολο. Επιπλέον, στην πορεία της εργασίας δημιουργήθηκαν ερωτήματα σχετικά με την ,κατά βάση, ύπαρξη στενομέτωπων κτηρίων. Μια εικασία σχετίζεται με την αποφυγή του Βορρά, με τα κτήρια να δημιουργούν μια πλάτη προς αυτόν, προκειμένου να αποφευχθούν οι κρύοι άνεμοι και να επιτευχθούν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, χάρη στην πιο κλειστή όψη, αλλά και την εστία, η οποία τοποθετείται σε αυτό το σημείο της κάτοψης. Σίγουρα, όμως, η κλίση είναι καθοριστικός παράγοντας. Τέλος, ως προς τις αλλοιώσεις, οι παρατηρήσεις οργανώθηκαν σε επιμέρους κατηγορίες προκειμένου να προκύψει ένα συμπέρασμα σχετικά με τον βαθμό αλλοίωσης. Συγκεκριμένα, εντοπίζονται λειτουργικές αλλοιώσεις (πχ, η τουαλέτα , πλέον, βρίσκεται εντός του σπιτιού, γενικά παρατηρούνται προσθήκες για να μεγαλώσει ο εσωτερικός χώρος) και καταγράφονται αλλοιώσεις που αφορούν στην χρήση των κτισμάτων, για παράδειγμα, κάποιες κατοικίες μετατράπηκαν σε αποθήκες, λόγω της κακής τους κατάστασης, όπως και αλλοιώσεις στην κατασκευή, δηλαδή στο είδος ξυλείας στις στέγες (επισκευή), στα κουφώματα, στα ανοίγματα (προβλήματα αερισμού, ηλιασμού). Οι παραπάνω αλλοιώσεις, όπως και κάποιες του εσωτερικού χώρου, π.χ. η μεσάντρα, πραγματοποιούνταν προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των κατοίκων, αλλοιώσεις οι οποίες είναι αναμενόμενο να συμβούν. Αντιθέτως, οι μορφολογικές αλλοιώσεις , οι οποίες σχετίζονται κυρίως με τις όψεις των κτηρίων (σοβάτισμα, επενδύσεις, κλπ) αλλά και κάποιες κατασκευαστικές (υποστυλώματα από οπλισμένο σκυρόδεμα, σενάζ, κλπ) διαστρεβλώνουν τον χαρακτήρα του τόπου και την ομοιογένειά του, αλλά και την σχέση του με το φυσικό περιβάλλον. Συνοψίζοντας, φαίνεται πως οι αλλοιώσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σταδιακά και αφορούν σε ζητήματα διαβίωσης, δεν πλήττουν ανεπανόρθωτα τον τόπο, δεν επικαλύπτουν τις στρώσεις της ιστορίας του, ενώ έτσι αναδεικνύονται οι διαφορετικές ανάγκες ανά περιόδους και οι διαφορετικοί χειρισμοί των κατοίκων. Στον Χάρακα οι αλλοιώσεις που τραυματίζουν την εικόνα του τόπου είναι εντοπισμένες και αφορούν μερικά παραδείγματα κτηρίων. Συμπεραίνεται, λοιπόν, πως ο τόπος ναι μεν εμφανίζει αλλοιώσεις συνολικά, αλλά διατηρεί σε σημαντικό βαθμό τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Ωστόσο, η εικόνα του οικισμού είναι σε μεγάλο βαθμό εικόνα εγκατάλειψης, καθώς λόγω της σημαντικής μείωσης του πληθυσμού μεγάλο μέρος του κτηριακού συνόλου έχει παραμεληθεί. Οπότε, κρίνεται αναγκαία η διαφύλαξη του τόπου, της ιστορίας αλλά και της αρχιτεκτονικής του. Ως σπουδαστική ομάδα ευχαριστούμε θερμά τους κατοίκους του Χάρακα Λακωνίας για την ουσιαστική συνεισφορά τους στην επιτόπια μελέτη του χωριού. Οι σημαντικές πληροφορίες και οι ιστορίες που μοιράστηκαν μαζί μας, σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον και τη χαρά τους για την παρουσία μας στον οικισμό, συνέβαλλαν καθοριστικά στην διεξαγωγή της εργασίας μας.