Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται στην περιοχή του ορεινού οικισμού Χάρακα στον Ζάρακα. Πρόκειται για το παλαιό καθολικό μοναστηριού που συνθέτει μαζί με τα κτηριακά κατάλοιπα στον περιβάλλοντα χώρο του και στον πλησιόχωρο ,βυζαντινό οικισμό της Παλαιοχώρας σημαντική αρχαιολογική ενότητα.
Στο εσωτερικό του μνημείου σώζεται τοιχογραφικός διάκοσμος που χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα.
Η πρώτη ,γνωστή ,γραπτή μνεία για τον ναό των Αγίων Θεοδώρων απαντά στα τέλη του 17ου αιώνα σε έγγραφα που αφορούν στην εκκλησιαστική περιουσία των ναών και των μοναστηριών της Πελοποννήσου .
Στις 14 Δεκεμβρίου του 1698 ο ιερομόναχος Ναθαναήλ αναφέρει σε γραπτό σημείωμά του ότι διαβίωνε ολομόναχος στο μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων ,το οποίο διέθετε αμπέλια 15 ξηναρίων και τρία κομμάτια χωράφια 24 μετρητικίων στον Χάρακα,χωράφια 8 μετρητικίων και δύο μελίσσια στον Λάμπο ,χωράφια 6 μετρητικίων στη Μακριά Λάκκα και ένα οίκημα (κελλί)στον οικισμό της Κρεμαστής .
Σε ένα άλλο σημείωμα με τη χρονολογία 10 Νοεμβρίου του 1699 ο παπα Ναθαναήλ αναφέρει ότι ήταν ηγούμενος στο μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων και επισημαίνει ότι ο επίσκοπος Ρέοντος και Πραστού,Ιάκωβος Σαλούφας ,είχε αποστείλλει εγκύκλιο σε όλα τα μοναστήρια της δικαιοδοσίας του , με την οποία κοινοποιούσε τη διαταγή των βενετικών αρχών για την καταγραφή της εκκλησιαστικής περιουσίας .
Επίσης ,παραθέτει την περιουσία του μοναστηριού του ,στην οποία περιλαμβάνονται χωράφια 22 μετρητικίων στον Χάρακα ,χωράφια 9 μετρητικίων στο Λάμπο και χωράφια 4 μετρητικίων στα Νιάτα.
Επιπλέον, δηλώνει την καταγωγή του από τα Τζήτζηνα και αναφέρει ότι εγκαταβίωνε μαζί με ένα παιδί ,ονόματι Στάθης ,το οποίο πιθανόν ασκείτο στη μοναστική ζωή.
Η πληροφορία ότι το μοναστηράκι…ευρίσκεται εις το μέρος της Κρεμαστής ,εις τον Χάρακα εις όνομα του Αγίου Θεοδώρου.
Κοντά εις τον αιγιαλόν ερημομένον ,από τους φόβους δείχνει ότι το μονύδριο ,τα προηγούμενα χρόνια ,είχε ισχυρότερο ανθρώπινο δυναμικό.
Από την εξέταση των δυο σημειωμάτων προκύπτει ότι ο μοναστηριακός ναός ,αφιρερωμένος εις όνομα του Αγίου Θεοδώρου ,υπάγεται στα τέλη του 17ου αιώνα στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του επισκόπου Ρέοντος και Πραστού καθώς και στο διοικητικό διαμέρισμα της βενετοκρατούμενης Μονεμβασίας .
Τα ποσοτικά μεγέθη που αφορούν στην κτηματική περιουσία του μοναστηριού ,υπολογιζόμενα σε μετρητίκια ,ελάχιστη απόκλιση παρουσιάζουν κατά την αναγραφή τους στα δυο σημειώματα.
Ωστόσο,ο βαθμός της αξιοπιστίας τους δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί και επομένως δεν πρέπει να αποκλισθεί η κατά γενικό κανόνα απόκρυψη στοιχείων .
Από την καταγραφή της μοναστηριακής περιουσίας αποκαλύπτεται ποικιλία στην παραγωγή με την καλλιέργεια αμπελιών ,σιτηρών και μελισσών .Τα υποστατικά ,με βάση τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία ,κρίνονται ικανοποιητικά σε σύγκριση με αυτά άλλων μοναστηριών και ναών στην περιφέρεια της Μονεμβασίας και ειδικότερα στην σημερινή περιοχή του Ζάρακος .
Η μαρτυρία του ηγουμένου Ναθαναήλ ότι το έτος 1699 είχαν απομείνει μόνο δύο μοναχοί στο μοναστήρι ,επειδή βρισκόταν κοντά εις τον αιγιαλόν ερημομένον ,από τους φόβους ,είναι ενδεικτική της πληθυσμιακής αναστάτωσης που υπέστη η ευρύτερη περιοχή στα τέλη του 17ου αιώνα .
Τα σωζόμενα κτιριακά κατάλοιπα του 13ου αιώνα στον μεσαιωνικό οικισμό του Χάρακα (σημερινή Παλαιοχώρα) και η γραπτή μνεία του οικισμού στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του δεύτερου μισού του 16ου και του 17ου αιώνα καθώς και στο χάρτη του Battista Agnese (1554) και στο γεωγραφικό έργο του D.M.Niger (1557) καταδεικνύουν την ύπαρξη οικιστικής συνέχειας στο χώρο ,η οποία πιθανόν διαταράχθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα .
