"Λέκας"

Το επώνυμο απαντά στο νομό Λακωνίας, αλλά είναι ευρύτατα διαδεδομένο στον ελληνικό χώρο. Στη Μάνη, άλλωστε, απαντούν και οι τύποι Λεκ(κ)άκος, Λεκέας, Λεκαράκος, Παπαλεκάκος, ενώ στην περιοχή Ζάρακα απαντούν ο σύνθετος τύπος Πετρολέκας και ο τύπος Λέκας, και στην περιοχή Μονεμβασίας ο τύπος Λεκάκης.

Το όνομα Λέκας αναφέρεται από τον 11ο αιώνα σε βυζαντινές πηγές. Ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, εξιστορώντας τα γεγονότα του πρώτου χρόνου της βασιλείας του Νικηφόρου Βοτανειάτη (1078-1081), μαρτυρεί περί του ήρωος Λέκα τα εξής: "Επεί και κατά του λεγομένου Λέκα του τους Πατζινάκους ενσείοντος (Ρωμαίος γαρ ων εξ επιγαμβρείας αυτοις ηυτομόλησε)."

Ο Ιωάννης Σκυλίτζης επαναλαμβάνει το γεγονός της εξέγερσης που έγινε στα 1078 στη Σαρδική (Σόφια Βουλγαρίας), υπό την ηγεσία του Λέκα: "Λέκας δε τις από Παυλικιάνων Φιλλιπουπόλεως ωρμημένος εξ επιγαμβρίας ηυτομόλησε τοις Πατζινάκοις."

Η επόμενη αναφορά των πηγών στο όνομα Leka γίνεται τρεις αιώνες αργότερα. Στα 1387 οι αδελφοί Leka και Pavle, αρχηγοί της αλβανικής οικογένειας των Dukaggini, εγγυώνται με έγγραφό τους στους εμπόρους της Ραγούζας ελεύθερη δίοδο από εκείνη την περιοχή της Αλβανίας που ήταν υπό την εξουσία τους.

Στους επόμενους αιώνες η μνεία του ονόματος Leka για πρόσωπα αλβανικής καταγωγής γίνεται συχνότερη. Στη Βλαχία αναφέρονται κατά τον 16ο αιώνα Αλβανοί αξιωματούχοι με το όνομα αυτό. Στην Αττική συναντούμε κατά τον α΄μισό του 16ου αιώνα μικρού μεγέθους οικιστική εγκατάσταση Αλβανών, που φέρει το όνομα της φατρίας Leka Zisi, ενώ στους νεότερους χρόνους το όνομα Λέκας είναι γνωστό ως "όνομα διαφόρων οικογενειών εκ των αλβανοφώνων χωριών της Αττικής". Το όνομα Λέκας απαντά, επίσης, και σε ενετικά έγγραφα του 16ου αιώνα που αφορούν την Κέρκυρα και την Πελοπόννησο (Ναύπλιο -Μονεμβασία).

Από τον 17ο αιώνα, το όνομα Λέκας εμφανίζεται στην Κρήτη, ενώ στην Πελοπόννησο είναι ήδη από τον 16ο αιώνα γνωστό. Σε επιγραφή του ναού του Αγίου Αθανασίου στο Λιγουριό με χρονολογία 1622 απαντά μεταξύ των αρχόντων ο Δημήτρης Καλούδης – Λέκας. Το 1680 ευρίσκεται στην περιοχή του Λεωνιδίου ο Γιάννης Λέκας, και το 1691 μέλη της αθηναϊκής οικογένειας του Δημητρίου Λέκα έχουν μεταναστεύσει στο Ναύπλιο, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής στην Αττική. Σε ενετικό έγγραφο του 1696, όπου γίνεται λόγος για τα αγαθά που διένειμαν οι Ενετοί στις εγκατεστημένες στην περιφέρεια του Μυστρά γιαννιώτικες οικογένειες, απαντά το όνομα του Ευθυμίου Λέκα. Σε ενετικό, επίσης, έγγραφο του 1697 γίνεται μνεία στον καταγόμενο από τα Ιωάννινα ευγενή Ευθύμιο Λέκα, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος στο Λεοντάρι της Αρκαδίας. Σε έγγραφο, εξάλλου, της 7ης Σεπτεμβρίου του 1698 απαντά το όνομα του Γιάννη Λέκα, ο οποίος φαίνεται πως είχε αποχωρήσει από την περιφέρεια του Μυστρά, με πιθανή επιστροφή του στον τόπο καταγωγής του που ήταν η Αθήνα. Σε ένα άλλο ενετικό έγγραφο της 28ης Απριλίου του 1699, αναφέρεται ο Γιάννης Δήμας Λέκκας από το Γεράκι, ο οποίος όφειλε να καταβάλλει στο δημόσιο ταμείο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας δασμό αξίας 500 ρεαλίων.

Από τον 18ο αιώνα το όνομα Λέκας απαντά στην περιοχή Μάνης και στην Κύθηρα, καθώς επίσης και σε Μανιάτες της Τοσκάνης και σε Μεσσήνιους της Ζακύνθου. Στη Μάνη η τοπική παράδοση ομιλεί περί της μεγάλης πατριάς των Λεκιάνων που είναι εγκατεστημένη στην περιοχή του Κότρωνα και η οπόία εξυμνήσθηκε για την ισχύ της από τη λαϊκή μούσα με τους εξής στίχους :
"Φελούρης και Δεμέστιχας
Λέκας και Λιγομνυάλλης
Χασάνης και Ζερβόγιαννης
στον κόσμο δεν ειν΄αλλοι."

Οι προφορικές μαρτυρίες σκιαγραφούν αδρά τις αιματηρές συγκρούσεις των δυο ισχυρών πατριών των Λεκιάνων και των Φελουριάνων στην περιοχή της Τευθρώνης. Για την καταπιεστική συμπεριφορά, άλλωστε, των Λεκιάνων, όπως και άλλων Μανιατών προς τους κατοίκους χωριών των περιοχών Λακεδαίμονος και Επιδαύρου Λιμηράς στους μετεπαναστατικούς χρόνους μιλούν οι παρακάτω στίχοι:
"Βρε Λέκα κουλοχέρα
θαλάσση κερατά,
πάντεχες τα’ είν’ η Σκάλα
κ’η Βλαχοκερασιά;
Εδώ ‘ναι ο Κουμουστιώτης
με το χρυσό σπαθί
που κάνει τους Μανιάτες
να τρέχουν σα λαγοί."

Όσον αφορά την καταγωγή των Λεκιάνων στην προφορική παράδοση των κατοίκων της Μάνης, οι απόψεις διίστανται, καθώς τόπος προέλευσής τους θεωρείται είτε ο Μυστράς είτε η βορειανατολική Πελοπόννησος, με τα νησιά του Σαρωνικού. Είναι, ωστόσο, αποδεκτό πως η αρχική εγκατάστασή τους στη Μάνη έγινε στην ορεινή θέση Μακρύνορο, απ’ όπου σταδιακά κατέβηκαν στην παραθαλάσσια περιοχή του Κότρωνα και επιδόθηκαν στην πειρατεία. Στην πατριά των Λεκιάνων, εκτός από αυτούς που διατηρούν και σήμερα τα επώνυμα Λέκας, Λεκάκος και Λεκοδημήτρης, ανήκουν και οι κλάδοι των Μπουρικιάνων, Τσιλιβοπιερράνων, Μανιατάνων, Δημογιαννιάνων, Θεοδωρακιάνων, Τραφαλιάνων, Κουτουλιάνων, Παπουλιάνων, Κοτεάνων και Μουγιάνων. Λεκιάνοι, επίσης είναι ο Χριστάκος και Παπαλεκάκος, από τους οποίους ο δεύτερος κλάδος έφερε αρχικά το όνομα Φελούρης.

Το οικογενεικό όνομα Λέκας, που αρχικά ήταν βαπτιστικό αλβανικό όνομα, ενώ αργότερα κατά τους νεότερους χρόνους εξελίχθηκε σε επώνυμο, έχει θεωρηθεί, είτε πως προέρχεται από το αλβανικό Leke,-a "ο Αλέξανδρος", είτε πως είναι βυζαντινο-ελληνικής προέλευσης και δημώδης τύπος τουονόματος Αλέξιος. Το οικογενειακό όνομα Λέκας, ωστόσο, δεν είναι υποκοριστικός τύπος του Αλέξανδρος, αλλά ξένο δάνειο από τα αλβανικά, καθώς προέρχεται από το όνομα Leka που είναι ο έναρθρος τύπος του ονόματος, με το οριστικό άρθρο, το οποίο στα αλβανικά (όπως και στα ρουμανικά και βουλγαρικά) μπαίνει πάντοτε στο τέλος του ονόματος που προσδιορίζει, Leka = ο Λέκας. Το όνομα Leke αποδίδεται στο ιλλυρικό Licaius, Licaus, Liccaeus, Liccaius, Licavus, Licco, με εναλλαγή των φωνηέντων i\e που είναι συχνή στην αλβανική.

Πβ. Τα κυριώνυμα τοπωνύμια Τουρκολέκας (ο) (οικισμός στην Αρκαδία), Λεκέικα (τα) (συνοικισμός στο χωριό Στεφανιά Λακωνίας), Λεχιάνικα (τα) (στον οικισμό Βάτα της Μάνης), Λέκα (του), Λέκαινα (η), Λεκέικα (τα) (ΒΔ Πελοπόννησος), Λεκέικα (τα) (Ζάκυνθος), Λέκκα (του) (οικισμός Σάμου), Λέκα Μίχελου (του), Λέκα (του) (Μήλος), Λέκκα (του) (Αττική), Λέκα (του) (Ηπειρος).

Γράφει ο Νεκτάριος Σκάγκος

Αρχαιολόγος