έχει και ο ΖΑΡΑΚΑΣ την ιστορία του .......

Τα Λακωνικά στο προηγούμενο τεύχος τους , παρουσίασαν δυο φυσιογνωμίες Ζαρακιτών ,των Γ.Λέκκα και Γ.Δρίβα ,οι οποίοι περί τα τέλη του π.αιώνος ξεκίνησαν από τα άγονα και φτωχά χωριά τους ,τον Χάρακα ο ένας και τη Ρηχιά ο άλλος ,με μόνα εφόδια την εργατικότητα και το εμπορικό τους δαιμόνιο ,για να δημιουργήσουν έναν από τους μεγαλύτερους κατά την εποχή εκείνη εμπορικό οίκο εξαγωγικού εμπορίου ,Ελληνικών προιόντων ,στο Ν.Κόσμο ,και να κατορθώσουν ,και το κέρδος τους να εξυπηρετήσουν ,και τον πόθο τους να πραγματοποιήσουν ,της διαδόσεως των ελληνικών προιόντων στην Αμερική και μετέπειτα στην Ευρώπη.
Περί του Ζάρακος μας δίνει αρκετά στοιχεία ο Ζαρακίτης ιατρός Κ.Πετρολέκας –εκ της οικογένειας Γ.Λέκκα –ιστορικά και λαογραφικά ,στο βιβλίο του που εξέδωσε τελευταία ,ο Ζάραξ.
Αλλά και ο Περιηγητής Παυσανίας ,τον αναφέρει τον Ζάρακα ,στα «Λακωνικά»του. (24-1-2)
    Ο Ζάρακας είναι η περιφέρεια του ομωνύμου τ.Δήμου ,της Επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς .
Η ιστορία του είναι γνωστή από τους παλιούς χρόνους.
Ο τ.Δήμος Ζάρακος ,με τις Κοινότητες που τον αποτελούν σήμερα ,του Αγ.Δημητρίου ,του Χάρακος ,της Ρηχέας ,του Λαμπόκαμπου ,του Κυπαρισσίου ,της Κρεμαστής ,της Καταβόθρας ,του Γέρακος και των Κουπιών ,εκτείνεται προς την πλευρά του Πάρνωνος ,μεταξύ της επαρχίας Κυνουρίας προς Βορράν ,του Γερακίου προς δυσμάς και των Δήμων Ασωπού και Έλους προς νότον και ανατολάς .
Η έκτασίς του φθάνει ανατολικά μέχρι τα παράλια του Αιγαίου.
Ο Ζάρακας ,οφείλει την ονομασία του κατά την ιστορία ,από την αρχαιότητα ,στον αρχαίο ήρωα Ζάρακα ,γιο του μυθικού ήρωα Καρύστου της ομωνύμου πόλεως της Ευβοίας ,γιο κι αυτού του Κενταύρου Χείρωνος .
Με τον μυθικό ήρωα Ζάρακα ,υπήρξε φίλος και μαθητής ο Απόλλων ,όστις τον εδίδαξ μουσική.
Στο ηρώο δε που ήταν στημένο στο δρόμο από Αθηνών προς Ελευσίνα ήταν και μια ανάγλυφη εικόνα ,η οποία παρίστανε τον ήρωα Ζάρακα ,να διδάσκεται μουσική από τον Απόλλωνα .
Για την αρχαία πόλη του Ζάρακος ,ο περιηγητής Παυσανίας γράφει : (165-180μ.Χ.) Επιδαύρου δε σταδίους εκατόν απέχει Ζάραξ ,άλλων μεν ευμελίμενον χωρίον,των Ελευθερολακώνων τούτο μάλιστα κατατρύχεται επεί και Κλεώνυμος ο Κλεομένους του Αγησιπόλιδος μόνον τούτον των Λακωνικών πολισμάτων ανάστατον εποίησεν ,και μετά εις τον Κλεώνυμον ετέρωθεν έστιν ειρημμένα .Εν Ζάρακι δε άλλο μεν ουδέν .
Προ του λιμένος τω πέρατι Απόλλωνος ναός εστίν και άγαλμα κιθάρα έχουν.
Κατά τον Μεσαίωνα ,όταν κατέλαβαν τον Ζάρακα οι Ενετοί ,ανεγνώρισαν τη μεγάλη σπουδαιότητα του λιμανιού τούτου της Πελοποννήσου –του σημερινού Γέρακος-, το οποίον λόγω του σχήματός του ,που προσομοιάζει με στρατιωτική μπότα τον ονομάζουν «πόρτο μπότα» ,όπως λέει στο βιβλίο του ο Κ.Πετρολέκας .
Αλλά και «πόρτο καδένα» τον εκαλούσαν επειδή μπορούσαν να χτίζουν ,όταν παρίστατο ανάγκη ,τοιχώματα εκατέρωθεν της στενής εισόδου του , και τουτοιοτρόπως να την αποφράσουν κατά τέτοιο τρόπο ,ώστε να προφυλάσσουν το λιμάνι από τους Σαρακηνούς –Άραβες –πειρατές ,που είχαν τα ορμητήριά τους στην Κρήτη και στα παράλια της Αφρικής .
   Μεγάλη καταστροφή υπέστη η αρχαία πόλις του Ζάρακος υπό του Κλεωνύμου ,γιου του βασιλέως της Σπάρτης Κλεομένους ,το έτος 272 π.Χ. ,βοηθουμένου υπό του βασιλέος της Ηπείρου Πύρρου.


Αλλά ακόμη μεγαλυτέρα καταστροφή έπαθε ο Ζάρακας ,από το βασιλέα της Σπάρτης Λυκούργο (219 π.Χ.) ,για να αποσπασθεί μετέπειτα οριστικά από αυτής μετά την αποστασία του τυράννου της Σπάρτης Νάβιδος ,και αποτελέσει με άλλες Πελοποννήσου πόλεις το Κοινόν των Ελευθερολακώνων ,προσεκολλήθη αργότερα στην Αχαική συμπολιτεία ,μέχρι της εποχής του Αυγούστου Αυτοκράτορος της Ρώμης (63π.Χ.-14μ.Χ.)
 Ο αυτοκράτωρ Αύγουστος απέσπασε έπειτα το Κοινόν τούτο των Ελευθερολακώνων από την Αχαική συμπολιτεία ,το ανεκήρυξε αυτόνομο και ανεξάρτητο κα παρεχώρησε συγχρόνως σ’αυτό πλείστα όσα προνόμια.
Τον επανέχτισε έπειτα ο Αύγουστος τον Ζάρακα και τον ανεκαίνισε τελείως ,διετηρήθη δε μέχρι το 375 μ.Χ. ,οπότε κατεστράφη ολοσχερώς από τους μεγάλους σεισμούς της Πελοποννήσου και δεν τον ανέφερε έκτοτε πλέον η Ιστορία ,παρά ως μια μικρή και ασήμαντη πολίχνη.
Περί του αρχαίου Ζάρακος και των Κηφάντων ,του σημερινού Κυπαρισσίου ,ασχολούνται και οι αρχαιολόγοι Wace kαι Ηasluck έπειτα από μελέτες τις οποίες έκαμε η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή των Αθηνών ,το έτος 1908-1909.
Στις μελέτες αυτές αναφέρεται συγχρόνως και η ύπαρξις Ασκληπιείου των Κηφάντων (Κυπαρισσίου ),το οποίον εθεωρείτο κατά την αρχαιότητα Κέντρον θεραπείας διαφόρων θεραπειών.
Στο αρχαίο κάστρο του σημερινού Γέρακος ,όπου τοποθετείται ο «Ζάραξ» της αρχαιότητος ,ανευρέθη παλαιότερα (1908),το άγαλμα της «Αφροδίτης»,του Β΄π.Χ. αιώνος ,το οποίον ομοιάζει προς το άγαλμα της «Αφροδίτης της Μήλου» ,και το οποίον είναι εναποτεθειμένο στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών.
Στο λιμάνι του Γέρακος ,βρίσκουν πλήρη ασφάλεια τα πλοία που καταφεύγουν σ’αυτό.
Στο λιμάνι του Γέρακος απέκρυψε τον στόλο ο Ναύαρχος –και μέγας αρχιπειρατής –του βασιλέως της Αραγωνίας Ρογήρος ντε Λαούρια, όταν αποφάσισε την εποχή εκείνη να «κουρσέψει» με δολιότητα την τότε περίφημη για τον πλούτο και την εμπορική της ισχύ Μονεμβάσια ,όταν παρουσιάσθηκε προ αυτής μόνο ένα πλοίο ως φιλήσυχος και ειρηνικότατος δήθεν έμπορος ..
Κατά την Επανάστασις του 1821 ,οι Ζαρακίτες προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον αγώνα ,ιδίως δε κατά την επιδρομή των ορδών του Ιμπραήμ ,στην Πελοπόννησο .
Στο Κυπαρίσσι και στην «Παληοχώρα» που πέρασαν ,επιχείρησαν να αιχμαλωτίσουν όσους είχαν καταφύγει εκεί από τις γύρω περιοχές του Ζάρακος ,της Κυνουρίας ,του Έλους και του Ασωπού ,όπως γράφει ο Κωσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος στο βιβλίο του «Πολιορκία και άλωσις της Μονεμβασίας».
Πολλά είναι τα ονόματα των οπλαρχηγών της περιοχής ,οι οποίοι επικεφαλείς ανδρών ,επολέμησαν τους Τούρκους και εκεί και στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και τους Τουρκαλβανούς ,οι οποίοι ξεχύθηκαν από τα διάφορα Μπαρντουνοχώρια όπως ο Γρηγόρης Μοίρας ,  Κ.Σταθάκης , Αναγν.Ζουμπουλάκης, Γεώργιος και Νικ.Δρίβας ,ο Ιωάννης Πολυχρόνης και άλλοι ,οίτινες έλαβαν και τιμητικές διακρίσεις από την Κυβέρνηση μετά την επανάσταση.
Περί των θυσιών της Παλαιοχώρας –Κυπαρισσίου-κατά την επανάσταση ,γράφει και ο ιστορικός Σπ.Τρικούπης ,στο βιβλίο του «ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» .
     Από τα χωριά του τ.Δήμου Ζάρακος ,ο Χάρακας και η Ρηχέα ,είναι από τα πιο μεγάλα με αμπέλια και διάφορα οπωροφόρα δέντρα και μη.
Ο Γέρακας επίσης ,έχει άφθονες χαρουπιές και ελιές ,το δε Κυπαρίσσι ,εκτός από τα αμέτρητα δέντρα ,τις ελιές και τις χαρουπιές ,με τα πολλά νερά του,τα παστρικά σπίτια του στο λιμάνι και τις οικοδομές του με τις δυο μεγάλες εκκλησίες του και το ωραίο του σχολείο ,δίνει την εικόνα ενός προοδευτικού χωριού.
Η Κρεμαστή επίσης ,έχει άφθονα νερά. Από ψηλά την σκεπάζουν οι ελατοκορφές του «χιονοβουνιού»και της «Μαδάρας».
Ο Αγ.Δημήτρης από τα μεγαλύτερα επίσης χωριά είναι γεμάτος ελιόδεντρα και εφάπτεται των Νιάτων και της Απιδέας .
 Μελετάται από καιρό να συνδεθεί οδικώς ο Αγ.Δημήτριος με το Λεωνίδι και το Άστρος προς Αθήνας και με αυτή τη σύνδεση να διευκολυνθεί η ένωσις και των νοτίων Δήμων του Ασωπού ,Βοιών ,Μονεμβασίας και Έλους .
Σήμερα τα χωριά του Ζάρακος επικοινωνούν με τον άλλον κόσμο ,από θαλάσσης μέσω λιμανιών Κυπαρισσιού και Γέρακος ,από ξηράς δε μέσω ,Μολάων.
Το κλίμα του Ζάρακος είναι υγιεινό και εύκρατο λόγω του ύψους του.
Η παραγωγή του Ζάρακος σε δημητριακά και σε άλλα είδη ,είναι πολύ περιορισμένη και κρίνεται ότι δεν είναι ικανή να επαρκέσει ούτε για την στοιχειώδη διατροφή των κατοίκων του.
Για αυτό κι ο κόσμος μεταναστεύει.Αν εξαιρέσει κανείς την μικρή κτηνοτροφία του ,το λίγο λάδι του , τα χαρούπια και το κρασί ,που παράγονται στον Χάρακα,στη Ρηχέα και στον Αγ.Δημήτρη ,καθώς και τα οπωρικά και μποστανικά με τα νερά του Κυπαρισσιού και της Κρεμαστής ,παντού αλλού είναι βράχια και γκρεμίλες.
Τα γύρω βουνά είναι φαλακρά και άγρια. Μόνο κατσίκια μπορούν να ανέβουν σ’αυτά.
Και για αυτά τα πρόβατα ακόμη δεν είναι αρκετό το χορτάρι που φυτρώνει για να χορτάσουν .
Η καλλιέργεια περιορίζεται στα ανοίγματα και στις κατεβασιές. Όλα τα άλλα πεζούλια και χωράφια που βλέπει κανείς στις διάφορες πλαγιές είναι με χώμα κουβαλητό .
 Η κτηνοτροφία προπολεμικώς ήταν ένας σπουδαίος παράγοντας βιοπορισμού των κατοίκων του Ζάρακος και τότε γινόταν και μια μικρή εξαγωγή σφαγίων και τυριού στα πλησίον νησιά του Αργολικού ,Ύδρα και Σπέτσες .
Σήμερα είναι ζήτημα αν παρέμειναν από τις 100.000 γιδοπρόβατα τα μισά ,όπως μας πληροφορεί για όλα αυτά με το βιβλίο του ο ιατρός Κ.Πετρολέκας .
Ο Ζάρακας ανέδειξε ανθρώπους που διακρίθηκαν στην πολιτική ,στις επιστήμες ,στο εμπόριο και γενικώς στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
 Αναφέρουμε ενδεικτικώς τέτοιες οικογένειες που κατάγονται από τον Ζάρακα ,όπως των Νικολάου ,Αλεξάνδρου ,Κωσταντίνου ,Δημοσθένη και Δημητρίου Παπαμιχαλόπουλων ,Σπήλιου και Ιωάννου Χαραμή ,Γ.Πετρολέκα και Γ.Δρίβα , Ροβάτσου , Κουλούρη , Παπαγεωργίου , Παναρίτη , Γραμματικάκη ,Λαζαράκη κ.λ.π.
  Ο Ζαρακίτης του υπαίθρου ,είναι γεροδεμένος ,σκληραγωγημένος στη δουλειά ,και λεβέντης στο κορμί και στην ψυχή.
Τα παλιότερα χρόνια ,περνούσε τη ζωή του βόσκοντας τα πρόβατά του ,στα κορφοβούνια ,χωρίς να μπαίνει καλά καλά στα χειμαδιά.
 Έτσι τον φαντάστηκε πώς ήταν κι ο λαικός ποιητής : Ένας αητός περήφανος κι ένας αητός λεβέντης κι από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του δεν πάει στα κατώμερα να καλοξεχειμάσει μον’μένει απάνω στα βουνά ψηλά στα κορφοβούνια .
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Επίδαυρος Λιμηρά : Η πρώτη λέξις «Επίδαυρος» είναι ομόφωνη η γνώμη κατά τον Γυμνασιάρχη Αντ.Κατσώρη ,ότι προέρχεται από την πατρίδα των πρώτων οικιστών της ,Επιδαυρίων της Αργολιδος , όταν με τα πλοία τους εγκαταστάθηκαν ,πλέοντες στην Κω ,να προσαρμοσθούν λόγω θαλασσοταραχής στο γνωστό για την ασφάλειά του τότε αυτό λιμάνι . Η δεύτερη αυτή λέξις «Λιμηρά» ,έχει την ορθή και ακριβή ετυμολογική παραγωγή της από το «λιμήν» κατά την επικρατέστερη γνώμη ,ως νομίζει ο αυτός ως άνω ερμηνευτής Αντ.Κατσώρης .διότι έχει και ευρύχωρο και ασφαλέστερο από κακοκαιρίες λιμάνι ,το οποίον εχρησίμευσε και κατά τους χρόνους της ακμής της Μονεμβασιάς ,αλλά και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται ακόμη ως βοηθητικό λιμάνι ,με το όνομα «Παληομονοβάσια».
2) Η αρχαία πόλις «Επίδαυρος»είναι η σημερινή «Παλιομονοβάσια» .
3) Το «στάδιο» κατά την αρχαιότητα υπολογίζετο προς 186 σημερινά μέτρα.
4) Ελευθερολάκωνες : Είδος ομοσπονδίας πόλεων Λακωνίας ,συσταθείσης υπό των Ρωμαίων και στην οποία εδόθη μικρή αυτονομία. Δια αυτής περιόρισαν τη Σπάρτη στην ποταμία περιοχή του Ευρώτα. Από τις 24 πόλεις της Λακωνίας που αποτελούσαν στην αρχή την ομοσπονδία ,τελικώς παρέμειναν (190-150 π.Χ.) 14 ,μεταξύ των οποίων ήταν το Γύθειο , η Τευθρώνη , η το Οίτιλο ,το Λεύκτρο , η Αλαγωνία ,ο Ασωπός ,οι Βοιαί ,ο Χάραξ και η Επίδαυρος Λι μηρά .
5) Μπαρντουνοχώρια: Ορεινή περιοχή του Ταυγέτου ,μεταξύ Λακωνικής και Λακεδαίμονος ,με κέντρο το «Κάστρο της Μπαρντούνιας» ,απ’όπου έκαναν τις επιδρομές τους οι εκεί εγκατεστημένοι άγριοι και ατίθασοι εξισλαμισθέντες Αλβανοί ,και από τους γύρω 40 πύργους τους ,και ελυμαίνοντο την νότια Πελοπόννησο.

                άρθρο  Νικ. Φραγκινέα   στα  ΛΑΚΩΝΙΚΑ  τ.28 - 1968