ΔΗΜΟΣ ΖΑΡΑΚΑ ( 1835-1912 )

 

Μια ιστορική αναδρομή για τον  δήμο ΖΑΡΑΚΑ 
 απο τον αγαπητό συμπατριώτη ΚΩΣΤΑ ΜΠΑΤΣΑΚΗ .
Ενα  Βασιλικό  Διάταγμα  (Γεώργιος  Α') του 1869
 όπου στην αρχική σφραγίδα του δήμου  προστέθηκε
 το έμβλημα "εν τω μέσω μεν βράχον''   (σ.π)

 Η ιστορία της τοπικής αυτοδιοίκησης του νεοελληνικού κράτους αρχίζει το 1833. 

Τότε με το Β.Δ. της 3ης Απριλίου 1833 « Περί της διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του» το κράτος διαιρείται σε 10 νομούς, οι νομοί σε επαρχίες και οι επαρχίες σε δήμους. ( Οι κοινότητες που ίσχυαν επί Τουρκοκρατίας και στα πρώτα ελεύθερα χρόνια ως θεσμός τοπικής αυτοδιοίκησης, καταργήθηκαν).

Ο νομός Λακωνίας που τότε περιείχε όλη τη Μάνη και έφτανε έξω από την Καλαμάτα, χωρίστηκε σε τέσσερις επαρχίες, Λακεδαίμονος, Επιδαύρου Λιμηράς, Γυθείου και Οιτύλου.Οι δήμοι, ανάλογα με τον πληθυσμό τους, χωρίζοντας σε τρεις τάξεις.

 Η επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς είχε έδρα τη Μονεμβασία και αποτελείτο από 9 δήμους.

 Δυο εξ αυτών ήταν ο δήμος Ζάρακος με έδρα τη Ρηχιά και ο δήμος Κυφάντων με έδρα την Κρεμαστή. Το 1840 οι 9 δήμοι συγχωνεύτηκαν σε 5. Οι δύο προαναφερόμενοι δήμοι Ζάρακος και Κυφάντων και τμήμα του δήμου Μαριού της επαρχίας Κυνουρίας( το Γκιότσαλι) αποτέλεσαν το δήμο Ζάρακος, με πληθυσμό 1.555 κατοίκους και με έδρα τη Ρηχιά. 

Τα χωριά και οι οικισμοί που αποτελούσαν το δήμο Ζάρακος ήταν: Γκιότσαλι – Άγιος Δημήτριος, Κρεμαστή, Φέγκρα (Λαμπόκαμπος), Πιστάματα, Χάρακας, Κυπαρίσσι, Ρηχιά, Γέρακας, Κουπιά. 

Το 1856 η έδρα του δήμου μεταφέρθηκε στην Κρεμαστή. Από το 1880 δύο ήταν οι έδρες, θερινή η Κρεμαστή και χειμερινή το Κυπαρίσσι. Οι δήμοι είχαν αρκετές αρμοδιότητες με κυριότερες τη στοιχειώδη εκπαίδευση ( εξ ου και « δημοτικά» σχολεία), την αστυνόμευση και τη στρατολόγηση.

Τα δημοτικά συμβούλια εκλέγονταν από τους δημότες, αλλά ο δήμαρχος επιλεγόταν, μεταξύ τριών υποψηφίων, από το βασιλιά για τις δύο πρώτες κατηγορίες δήμων και από το νομάρχη για την τρίτη κατηγορία. 

 Το 1912 ο δήμος Ζάρακος καταργήθηκε, όπως και όλοι οι δήμοι της χώρας ( δήμοι παρέμειναν οι πρωτεύουσες των νομών και οι πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων). Αντί αυτών λειτούργησαν οι κοινότητες. Η μετάβαση από τους δήμους στις κοινότητες έγινε σταδιακά. Μέχρι το 1924 συνυπήρχαν κοινότητες και δήμοι. Σε αυτό το μεταβατικό διάστημα αυτοδιοικητικές εκλογές έγιναν το 1914 στην «Παλαιά Ελλάδα» και το 1925, όταν αναδείχτηκαν οι πρώτες αιρετές τοπικές αρχές και στις « Νέες χώρες». Αυτές δηλαδή που προστέθηκαν στο Νεοελληνικό κράτος μετά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13. Διοίκηση των δήμων 

 Την αρχή του δήμου αποτελούσαν, εκτός από το δήμαρχο, οι πάρεδροι ( βοηθοί του δημάρχου), το δημοτικό συμβούλιο και ο εισπράκτορας, υπεύθυνος για τα έσοδα και τα έξοδα του δήμου. Είπαμε ήδη ότι οι πρώτοι δήμαρχοι δεν ήταν αιρετοί, αλλά επιλέγονταν από το βασιλιά και το νομάρχη. 

Δημοτικοί άρχοντες του δήμου Ζάρακος ( 1835-1912)

 - Το 1836 γραπτή πηγή καταγράφει όλους τους δημάρχους και τους εισπράκτορες κάθε δήμου της χώρας. Στο δήμο Ζάρακος δήμαρχος είναι ο Δ. Νικολάου και εισπράκτορας ο Δ. Π. Γεωργίου. Στο δήμο Κυφάντων δήμαρχος είναι ο Ι. Τρίβας (Δρίβας ;) και εισπράκτορας ο Ι. Σαρόπλος.

 - Στα χρόνια 1844 έως 1850 ( ίσως και περισσότερο) δήμαρχος Ζάρακος είναι ο Θεόδωρος Παπαγεωργίου. Αυτό προκύπτει από τα έγγραφα των βουλευτικών εκλογών 1844 και 1850 που υπογράφονται από το δήμαρχο. Αυτοδιοικητικές εκλογές έγιναν στα 1841 και 1847.

 - Το 1865 δήμαρχος Ζάρακος είναι ο Μιχαήλ Θεοδώρου Παπαμιχαλόπουλος ή Μιχαλαριάς ( 1821-1892), από την Κρεμαστή. Αυτό προκύπτει από τα έγγραφα των βουλευτικών εκλογών.

 - Το 1870 ως δήμαρχος αναφέρεται από τα έγγραφα ο Γεώργιος Παπαμιχαλόπουλος από την Κρεμαστή. Ήταν μάλλον αδελφός του προηγούμενου δημάρχου, του Μιχαλαριά.

 - Από το 1880 έως το 1903 έντονη και μακρόβια είναι η παρουσία στα δημαρχιακά του Ζάρακα του Γεωργάκη Ιω. Γραμματικάκη ( 1836-1908) από το Γκιότσαλι-Άγιο Δημήτριο. Λέγεται πως εκλέχτηκε τέσσερις ή πέντε τετραετίες. Αντίπαλοί του ήταν οι Παπαμιχαλόπουλοι από την Κρεμαστή και το Κυπαρίσσι. Υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες αλλά και προφορικές για τις θητείες στο δήμο του Γεωργάκη Γραμματικάκη.

 α) Το 1891 αναγράφεται ως δήμαρχος Ζάρακος σε εντοιχισμένη πλάκα, πάνω από την είσοδο της νότιας πλευράς του ναού του Αγίου Ιωάννη στο Χάρακα. Τότε έγινε ανακαίνιση του ναού. Άρα ήταν δήμαρχος στην τετραετία 1891-1895 ή ίσως και στην προηγούμενη 1887-1891. 

β) Στις δημοτικές εκλογές του 1899 εκλέχτηκε πάλι δήμαρχος, για την τετραετία 1899-1903. Το διαβάζουμε στα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών που δημοσίευσε η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στις 7/9/1899. Στην ίδια πάλι εφημερίδα, στις 18/7/1900 δημοσιεύτηκε ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου Ζάρακος όπου εκφράζονται τα συγχαρητήρια του Δ.Σ. για δωρεές Χαρακιωτών από τη Ρουμανία στο δήμο Ζάρακος. Αναφέρεται και το όνομα του δημάρχου Γραμματικάκη.  Αυτή η τετραετία ( 1899-1903) ήταν και η τελευταία για το Γεωργάκη Γραμματικάκη, αφού το 1903 έχασε τις εκλογές από τον Παύλο Παναρίτη, όπως θα δούμε παρακάτω. Το 1907 υποψήφιος για τη δημαρχία ήταν ο γιος του Ιωάννης Γραμματικάκης που όμως δεν εκλέχτηκε. Ο Γεωργάκης Γραμματικάκης, ο μακροβιότερος δήμαρχος του Ζάρακα, είχε άδοξο τέλος. Απαγχονίστηκε το 1908, μαζί με τον υπηρέτη του, στο Στενό στα Νιάτα, από αγνώστους. Το μνημείο του με προτομή, μαζί με τη σύζυγό του Πολυξένη, υπάρχει στο κοιμητήριο του Αγίου Δημητρίου.

 - Προτελευταίος δήμαρχος του Ζάρακα αναφέρεται ο Παύλος Παναρίτης από την Κρεμαστή. Ήταν άσημος αλλά κέρδισε τις εκλογές του 1903, όπως λέγεται, από τύχη. Η θητεία του ήταν η τετραετία 1903-1907. Ευτύχησε όμως να παρασημοφορηθεί το 1915 από το βασιλιά Κωνσταντίνο με το Σταυρό του Σωτήρος. Αυτό έγινε μέσα στα πλαίσια γενικής απόδοσης τιμών στους τελευταίους δημάρχους.

 - Ως τελευταίος δήμαρχος του Ζάρακα αναφέρεται ο Αναγνώστης Παπαμιχαλόπουλος ή Μπίστης. Λογικά πρέπει να εκλέχτηκε στις εκλογές του 1907, για την τετραετία 1907-1911. Η εφημερίδα της Αθήνας ΣΚΡΙΠ σε ανταπόκριση που έχει από το Ζάρακα, στις 20 Μαϊου 1910, αναφέρεται στην εορτή του Αγίου Ιωάννη στο Χάρακα. « Άξιοι συγχαρητηρίων ο κ. Δήμαρχος Α. Παπαμιχαλόπουλος και ο δημογραμματεύς Δ. Παπαμιχαλόπουλος οίτινες εφρόντισαν και ετακτοποίησαν άπαντα του Ιερoύ Ναού», γράφει η Εφημερίδα.  Πρέπει να είναι το ίδιο πρόσωπο που αναφέρει στα σατιρικά του ποιήματα ο τυφλός αυτοσχέδιος ποιητής από τη Ρηχιά Θεοδωράκης Φριτζήλας (1880-1961). Λέει ο ποιητής ότι έγινε μεγάλη προεκλογική μάχη με αντιπάλους το Γεωργάκη Γραμματικάκη και τον Αναγνώστη ή Μπίστη, όπου κέρδισε ο Μπίστης. Δεν προσδιορίζεται όμως η χρονολογία. Πιθανόν αυτό συνέβη πριν από το 1900. Ίσως όμως να μην είναι το ίδιο πρόσωπο με τον τελευταίο δήμαρχο. Αναφέρεται στο γενεαλογικό δέντρο των Παπαμιχαλοπουλαίων, που έγραψε ο Βασίλης Παπαμιχαλόπουλος, ο Δημήτριος ή Αναγνώστης ή Μπίστης , γιος του Μιχαήλ Αναγνώστη Παπαμιχαλόπουλου. Γράφεται επίσης σε άλλες πηγές ότι ο φερόμενος ως τελευταίος δήμαρχος Αναγνώστης ή Μπίστης Παπαμιχαλόπουλος ήταν από το Κυπαρίσσι.

 Πηγές για το άρθρο 

1.Ιστοσελίδα ΧΑΡΑΚΑΣ του Σπύρου Πετρολέκα 

2. Γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Παπαμιχαλόπουλου του Βασίλη Παπαμιχαλόπουλου 

3. Ο τύπος της εποχής

4. Έγγραφα για την τοπική αυτοδιοίκηση και τις εκλογές 

5. Προφορικές μαρτυρίες 

6. Το βιβλίο « Γκιότσαλι και Άγιος Δημήτριος»,των Μπατσάκη-Πραγαλού, 2002.

     Υ.Γ. Η εργασία αυτή μπορεί να συμπληρωθεί ή και να διορθωθεί, γιατί υπάρχουν αρκετά

             κενά στα πρόσωπα και στις χρονολογίες- θητείες των δημάρχων του πρώην Δήμου Ζάρακος.

                                                          Κώστας Μπατσάκης,  φιλόλογος 

                                                                                        Νοέμβριος 2020